Rekrutacje i rozwój zespołów zakupowych – 2022/Q1 2023 – okiem Big Fish
Ubiegły rok był dla ekspertów zakupów dość interesujący. Zapewne nie można było narzekać na nudę. Sytuacja makroekonomiczna i polityczna mogła dać się we znaki niejednemu ekspertowi zakupowemu.
Z naszych obserwacji wynika, że kryzysy jednak sprzyjają zakupom jeśli chodzi o dostrzeżenie ich roli w organizacji. Jednak jak donosi raport Garnera „Future of Supply Chain survey” trudno tutaj mówić o dłuższym i trwalszym trendzie. Strategiczna rola zakupów została „odkryta” w czasie pandemii Covid 19. Obecnie trudności w łańcuchu dostaw są traktowane jako nowa norma. Mimo to, rynek pracy wciąż jest rynkiem pracownika i na razie nie zanosi się, żeby sytuacja miała ulec zmianie.
Rynek zaczyna doceniać ekspertów zakupowych
Wynagrodzenia w zakupach systematycznie wzrastały w trakcie pandemii. Niestety realny wzrost zniweczyła wysoka inflacja. Pensje niestety jej nie dogoniły. Jak podawał GUS – inflacja pod koniec zeszłego roku plasowała się na poziomie 17,9% (październik).
Największe wzrosty wynagrodzeń odnotowano w HR- 11,5%, łańcuchu dostaw – 10,5% oraz IT – 10% (sektor Business Services – usługo dla biznesu). Można powiedzieć, że w pracowników tych profesji w najmniejszym stopniu uderzyła inflacja.
Wynagrodzenia w zakupach w zależności od roli wahały się od 9 000 brutto (kupiec w firmie międzynarodowej/ globalnej) do ponad 55 000 brutto (CPO – „Chief Procurement Officer”/ Dyrektor zakupów/ Global Procurement Head w globalnej firmie).
Coraz więcej firm lokuje swoje centra usług wspólnych czy też usług dla biznesu (zwanych też BSS, SSC, GBS, „centre of excellence”) w Polsce a co za tym idzie również regionalne lub globalne centra zakupowe. Wg Deloitte Polska jest w czołówce preferowanych lokalizacji dla Centrów Usług Wspólnych*. W 2022 r było ich 1600 (co stanowi ok. 70% wszystkich centrów BSS w Europie Środkowo-Wschodniej) a prognozy pokazują, że ich liczba będzie rosnąć.
Zakupy w centrach biznesowych nie zawsze zajmują się jedynie czynnościami operacyjnymi. Coraz więcej ról związanych ze strategicznym zarządzaniem kategorią można zaobserwować w Polsce. Tego typu stanowiska są dostępne w dużych miastach. Przoduje Kraków i Warszawa. Jak pokazuje raport firmy Deloitte – „Global CPO survey 10-year lookback” od 2013r wzrosły oczekiwania dot. tzw. “managed services” i przesunęły się w kierunku strategicznego planowania i zarządzania relacjami z dostawcami. Oczywiście wiele z centralnych organizacji zakupowych jest jeszcze w trakcie rozwoju. Nowo zatrudnione osoby muszą liczyć się z wieloma wyzwaniami związanymi z funkcjonowaniem w tego typu firmach jak np. niechęć klientów wewnętrznych do współpracy, czasem mała dostępność rzetelnych danych, różne systemy operacyjne, niskie pokrycie w kontraktach etc., czasami też brak dobrych procesów i narzędzi wspierających pracę zakupów. Jeśli dana organizacja rozwija się poprzez akwizycję to potęguje jeszcze te czynniki. Jednocześnie jeśli kultura organizacji jest sprzyjająca to praca w takiej organizacji i możliwość jej współtworzenia może dawać dużą satysfakcję zawodową.
Jakie kompetencje są istotne/ jakie kompetencje rozwijać?
Lata 2019-2022 można śmiało określić mianem lat VUCA* w najczystszej postaci. Byliśmy świadkami takich zjawisk jak Brexit, Covid19, wojna na Ukrainie, które miały bardzo istotny wpływ na biznes a w szczególności na wydolność łańcuchów dostaw. Wielu ekspertów zakupowych zdecydowało się zmienić ścieżki karier i poszukać innych możliwości poza zakupami, zaobserwowaliśmy też większy „odpływ” talentów z branż szczególnie narażonych na anomalie w łańcuchu dostaw (np., motoryzacja). „Nowe czasy” wymagają nowych kompetencji, żeby sprostać codziennym zawodowym wyzwaniom.
W mojej książce „Przywództwo w świecie VUCA. Jak być skutecznym liderem w niepewnym środowisku” zaproponowałam ponad 70 kompetencji społecznych wraz z opisami, które są przydatne w sprawnym funkcjonowaniu i radzeniu sobie z VUCA. Do 5 najważniejszych z nich zaliczam: radzenie sobie z niepewnością, opanowanie, łatwość uczenia się, poczucie pilności, odwaga.
Umiejętności zawodowe – ściśle związane z pracą w zakupach (w zależności od poziomu stanowiska) to: analiza danych, zarządzanie kategorią zakupową, zarządzanie ryzykiem, nastawienie na współpracę z klientem wewnętrznym, zarządzanie relacjami z dostawcami, świadomość biznesowa, strategic sourcing, negocjowanie, znajomość procesu zakupowego, zarządzanie projektami zakupowymi, zarządzanie kontraktami, ocena dostawcy, znajomość rynku dostawców, znajomość technologii w zakupach, value engineering. Spis definicji kompetencji zakupowych można pobrać na naszej stronie: www.karierawzakupach.pl.
Rynek zaczyna doceniać ekspertów zakupowych. Wynagrodzenia w zakupach w zależności od roli wahały się od 9 000 brutto (kupiec w firmie międzynarodowej/ globalnej) do ponad 55 000 brutto (CPO – „Chief Procurement Officer”/ Dyrektor zakupów/ Global Procurement Head w globalnej firmie)
Agnieszka Piątkowska
Najczęściej pojawiające się umiejętności w ogłoszeniach o pracę dotyczące:
- ról zakupowych bez podległego zespołu („direct/indirect”) to: doświadczenie na podobnych stanowiskach, doświadczenie w zarządzaniu konkretnymi kategoriami zakupowymi/ znajomość rynku dostawców (w przypadku stanowisk: cat. Manager/ leader, cat. Buyer, strategic buyer) doświadczenie w zarządzaniu projektami zakupowymi, wykształcenie wyższe, umiejętności zarządzana kontraktami, umiejętności komunikacji, zarządzanie czasem (planowanie, organizacja pracy, ustalanie priorytetów), umiejętność negocjacji, umiejętności analityczne, umiejętność budowanie relacji, biegły j. angielski, doświadczenie w pracy w międzynarodowym środowisku (umiejętność efektywnej komunikacji z przedstawicielami różnych kultur)/ w przypadku stanowisk o zasięgu globalnym;
- ról zakupowych z podległym zespołem to („direct/indirect”): kilkuletnie doświadczenie na podobnym stanowisku, doświadczenie w tworzeniu i realizowaniu strategii zakupowej, doświadczenie w zarządzaniu relacjami strategicznymi, ugruntowane doświadczenie w zarządzaniu zespołem, umiejętność podejmowania decyzji i rozwiązywania problemów, wysokie kompetencje negocjacyjne i liderskie, wykształcenie wyższe, doświadczenie w zarządzaniu rozproszonym, międzynarodowym zespołem (w przypadku stanowisk regionalnych/ globalnych), biegły j. angielski.
Wg. Raportu The Hackett Group’s Digital Skills Poll tylko 17% szefów zakupów uważa, że ich zespoły posiadają adekwatne kompetencje odpowiadające przyszłym potrzebom biznesowym. Respondenci badania wskazali, że wzmożony popyt na następujące umiejętności w ciągu kolejnych 2 lat: service design, umiejętności technologiczne, zwinność i zorientowanie na zmiany, umiejętności analizy i modelowania danych.
Wzrost świadomości firm – rozwój kompetencji zakupowych
Ostatnie lata przyniosły wzrost świadomości firm w zakresie rozwoju kompetencji w działach zakupów jak i zwiększenie świadomości dotyczącej niskiej dostępności talentów na rynku. Coraz więcej firm korzysta ze szkoleń zakupowych i to nie wyłącznie związanych z podnoszeniem kompetencji negocjacyjnych. Coraz częściej zespoły zakupowe są szkolone w kierunku: zarządzania kategorią (a uczestnicy biorący w nich udział są przygotowywani do obejmowania ról strategicznych), zarządzania projektami zakupowymi, SRM oraz Stakeholders management. Im bardziej rozwinięta organizacja szkoleniowa tym bardziej ambitne programy rozwojowe oferuje pracownikom działu zakupów. Zwiększa się też świadomość potrzeb szkoleniowych i liderów zakupów. Wciąż jednak brakuje długoterminowych strategii szkoleniowych ściśle powiązanych ze ogólną strategią organizacji oraz realizacji szerszych programów rozwojowych połączonych z programami talentowymi i planami sukcesji. Brakuje również szczegółowego planowania szkoleń i programów rozwojowych dopasowanych do poziomu danej grupy pracowników działu zakupów. W konsekwencji można zaobserwować wzmożone zainteresowanie szkoleniami otwartymi w grudniu – czyli w momencie, gdy należy wykorzystać budżet szkoleniowy. Okazuje się, że wszyscy pracownicy są szkoleni tym samym programem, co nie zawsze sprzyja zwiększaniu kompetencji a wręcz czasem powoduje uprawniony wzrost frustracji. Mam tutaj na myśli np. szkolenie z otwarte z negocjacji dla wszystkich pracowników od kupców strategicznych i liderów kategorii, którzy zazwyczaj tą kompetencję mają dobrze opanowaną po kupców transakcyjnych, którzy tej kompetencji nie używają na co dzień w pracy.
Wg. raportu The Hackett Group’s Digital Skills Poll niska dostępność talentów na rynku spowoduje bieżącą i ciągłą konieczność zwiększania kompetencji (czy też reskilling) wśród członków zespołów zakupowych.
Opisy stanowisk – powszechny bałagan
Nazwy stanowisk nie odzwierciedlają stanu faktycznego, ale też często opisy stanowisk i obowiązków go nie odzwierciedlają. Zdarza się, że trudno odróżnić zakupy operacyjne od strategicznych czy też taktycznych. Nazwy stanowisk bywają zbyt zaawansowane a nie zawsze pod nimi kryje się odpowiedzialna rola. Inną sprawą jest też to, że kandydaci aplikują głównie biorąc pod uwagę nazwę stanowiska i nie zawsze szczegółowo zapoznają się z zakresem i oczekiwaniami. Opisy albo zawierają zbyt dużo informacji, które nie są istotne lub też za mało kluczowych.
Pod nazwą kupiec możemy spodziewać się całego spektrum ról zakupowych: od wyłącznie procesu procure to pay (kupiec i operacyjny), poprzez zakupy taktyczne oraz sourcing aż do strategicznego zarządzania kategorią w ujęciu globalnym. Wszystko zależy od tego jak zorganizowana jest struktura działu zakupów.
W Big Fish współpracując z klientami kładziemy bardzo wysoki nacisk na rozpoznanie ich potrzeb. Zbieramy informacje dotyczące: poziomu zaawansowania ich organizacji zakupowej, strategicznych celów organizacji i ich odzwierciedlenia w bieżącej strategii zakupowej, szczegółów danej roli tj. – zakres działania i wpływu kandydata (lokalny/ regionalny/ globalny), zadań, głównych celów i priorytetów, głównych kategorii (w tym roczny poziom wydatków, typ kategorii wg. Kraljica, ilość dostawców, realia rynkowe oraz realny wpływ na kształtowanie strategii kategorii) lub projektów, którymi będzie zarządzał/ -a, bazy dostawców – ryzyka i wyzwania z nią związane, programy SRM, współpraca z klientami wewnętrznymi – wyzwania, cele, narzędzia ora systemy, które są używane w danej organizacji, oraz co bardzo istotne – jakość danych zakupowych. Dzięki tym informacjom wiemy jakich kandydatów zainteresować daną rolą oraz pod jakim kątem ocenić ich kompetencje.
Często doradzamy naszym klientom w zakresie zmiany nazw stanowisk czy też ich opisów. Niestety zdarza się, że opisy stanowisk nie są na bieżąco akutalizowane i omawiane z hiring managerami. Nieaktualny i nieadekwatny opis stanowiska prowadzi do błędów rekrutacyjnych oraz powoduje, że proces może nadmiernie się wydłużyć.
Globalne spojrzenie – co spędza sen w powiek CPO’s?
Analizując raporty realizowane przez globalne firmy doradcze na podstawie ankiet przeprowadzonych wśród CPO’s można wysnuć wniosek, że wśród najważniejszych kwestii, które są dla nich istotne znajdują się:
- zarządzanie talentami – 44% badanych (E&Y) wskazuje problem ze skuteczną rekrutacją talentów do zespołów zakupowych. Najważniejsze kompetencje poszukiwane przez badanych to: podstawowe umiejętności zawodowe związane z procesem zakupowym, lecz nie ze strategiczną rolą zakupów (39% badanych), umiejętności związane z zarządzaniem relacjami z interesariuszami (27% badanych), znajomość rynku dostawców (16% badanych). Inne istotne kompetencje wskazane w raporcie firmy GEP to: analiza danych (47%), umiejętności negocjacji (42%), elastyczność i zdolność adaptacji (42%), IT skills (40%), znajomość przepisów i compliance (39%), komunikacja i umiejętności interpersonalne (38%), przywództwo (36%)
Zaobserwowano również większą niż zazwyczaj fluktuację oraz kontynuowanie kariery poza obszarem zakupów. Rozwój umiejętności zespołów zakupowych zdaję się stanowić pewien problem – 40% badanych (E&Y) przyznaje że nie wykorzystuje budżetów szkoleniowych jednocześnie podkreślają, że jednym z największych wyzwań jest umiejętność wyszkolenia i rozwoju talentów odpowiadających zmieniającym się potrzebom biznesowym.
- generowanie oszczędności wciąż jest wskazywana w top 3 najważniejszych priorytetów (E&Y);
- łagodzenie skutków inflacji jest priorytetem dla 32% badanych (GEP);
- cyfryzacja – dwie trzecie z badanych organizacji inwestuje w cyfryzacje w celu lepszej adaptacji do zmieniających się warunków w łańcuchu dostaw (E&Y);
- wspieranie zrównoważonego rozwoju – 2/3 badanych organizacji (E&Y) twierdzi, że ma zdefiniowany plan zrównoważonego rozwoju, jednak ponad połowa nie posiada żadnych celów z nim związanych. Trzy czwarte respondentów planuje znaczące inwestycje w ten obszar;
- zarządzanie relacjami z dostawcami w tym zarządzanie ryzykiem (główne ryzyka wskazywane przez respondentów to: ryzyka finansowe związane z konsolidacją dostawców lub/ i ich bankructwem, ryzyko zwiększonych cen spowodowane zwiększonymi kosztami logistycznymi i surowców oraz zmniejszoną produktywnością, wydłużone czasy realizacji zleceń związane z niedoborami surowców, ryzyko związane ze zrównoważonym rozwojem). 81% badanych włączyło plany zmniejszania skutków wystąpienia ryzyka w swoje plany sourcingowe;
- zarządzanie zmianą – problemy w tym obszarze zasygnalizowało 39% badanych (GEP).
Słownik:
VUCA – Pojęcie VUCA narodziło się w latach 90tych w środowisku wojskowym U.S. Army War College na określenie sytuacji, jaka powstała po zakończeniu Zimnej Wojny. Termin VUCA określał ówczesną rzeczywistość, w której liderzy musieli podejmować decyzje charakteryzującą się:
V – Volatility – zmiennością
U – Uncertainty – niepewnością
C – Complexity – złożonością
A – Ambiguity – niejednoznacznością.
Jak wiele terminów zaczerpniętych ze środowiska wojskowego, również VUCA zostało zaadaptowane do świata Biznesu. Szersze zastosowanie znalazło w pierwszej połowie XXI w, szczególnie po zamachu na WTC. VUCA przeżywa od tego czasu renesans zarówno w koncepcjach wojskowych, jak i w koncepcjach w przywództwa strategicznego, które mają zastosowanie w wielu organizacjach, począwszy od korporacji nastawionych na zysk po organizacje edukacyjne.